توکنومیکس (Tokenomics) اصطلاحی است که دربرگیرنده اقتصاد توکن‌هاست و عواملی را تعریف می‌کند که بر استفاده و ارزش توکن تأثیر می‌گذارند؛ از‌جمله ساخت و توزیع، عرضه و تقاضا، سازوکارهای تشویقی و برنامه‌های توکن‌سوزی.
برای پروژه‌های رمزارزی طراحی توکنومیکس مناسب امری حیاتی محسوب می‌شود. برای سرمایه‌گذارها و هولدرهای رمزارز بررسی توکنومیکس پروژه قبل از ورود به آن امری ضروری است. برای آشنایی با اصطلاح توکنومیکس، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
منظور از توکنومیکس چیست؟
توکنومیکس از ترکیب دو واژه توکن و اکونومیکس به‌معنای اقتصاد تشکیل شده و منظور از آن انجام تحقیقات اساسی روی پروژه‌های رمزارزی است. توکنومیکس در‌کنار بررسی وایت‌پیپر، تیم تشکیل‌دهنده، نقشه‌راه (Road Map)، رشد جامعه کاربران و ویژگی‌های آینده پروژه‌های بلاک چینی را بررسی می‌کند. پروژه‌های ارزهای دیجیتال برای اطمینان از توسعه بلندمدت باید توکنومیکس خود را با دقت طراحی کنند.
توکنومیکس در یک نگاه
پروژه‌های بلاک چینی قوانین توکنومیکس را با‌توجه‌به توکن‌های خود طراحی می‌کنند تا کاربران را به انجام برخی کارها ترغیب و از انجام برخی دیگر منصرف کنند. این کار مشابه کار بانک‌های مرکزی است که با چاپ پول و به‌کارگیری سیاست‌های پولی، باعث تشویق کردن یا نکردن مردم به خرج‌کردن، گرفتن وام، پسانداز یا جابه‌جایی پول می‌شوند.
برای مثال توکنومیکس در بیت کوین شامل طراحی کارمزد تراکنش‌هایی است که ماینرها پس از تأیید بلاکی جدید دریافت می‌کنند. کارمزد به‌گونه‌ای طراحی شده است که با افزایش ترافیک شبکه و اندازه تراکنش افزایش یابد. این کار از انجام تراکنش‌های مخرب جلوگیری می‌کند و زمانی‌که کارمزد تراکنش‌ها مدام در حال کاهش باشد، ماینرها را به ادامه کار تأیید تراکنش‌ها ترغیب کند.
مؤلفه‌های اصلی توکنومیکس
توکنومیکس به‌عنوان اصطلاحی جامع که دربرگیرنده طیف گسترده‌ای از عوامل مؤثر بر ارزش رمزارزهاست، به چهارچوب‌های اصلی و مهمی اشاره می‌کند که خالقان رمزارزها طراحی می‌کنند. در‌ادامه، عوامل مهمی را بررسی می‌کنیم که هنگام بررسی توکنومیکس رمزارزها باید مدنظر قرار گیرند.
عرضه توکن
عرضه و تقاضا عوامل اصلی مؤثر بر قیمت هر کالا یا خدماتی هستند. این امر درباره ارزهای دیجیتال نیز صادق است و حداکثر تعداد توکن‌های موجود در چرخه عمر رمزارزها مشخص است. برای مثال، حداکثر تعداد بیت‌کوین‌های عرضه‌شده ۲۱میلیون کوین است و این مقدار برای لایت کوین به ۸۴میلیون و برای بایننس کوین (BNB) به ۲۰۰میلیون کوین می‌رسد.
گفتنی است بعضی از کوین‌ها حداکثر تعداد قابل‌عرضه مشخصی ندارند؛ مثلاً تعداد اترهای قابل‌عرضه در شبکه اتریوم هر‌سال افزایش می‌یابد. رمزارزهای پایداری چون تتر (USDT) و یو‌اس‌دی کوین (USDC) و بایننس یو‌اس‌دی (BUSD) نیز مقدار حداکثر قابل‌عرضه ندارند؛ زیرا این کوین‌ها بر‌اساس پشتوانه‌‌شان صادر می‌شوند و از‌نظر تئوری، تعداد آن‌ها می‌تواند بدون محدودیت افزایش یابد. عامل دیگر موجودی در‌گردش است که به تعداد توکن‌های در‌گردش بازار اشاره می‌کند. توکن‌ها را می‌توان صادر کرد یا سوزاند یا به شیوه‌های مختلف قفل کرد. این عوامل نیز بر قیمت توکن مؤثر هستند.
کاربرد توکن
منظور از این مؤلفه کاربردهایی است که برای هر توکن طراحی شده است. به‌عنوان نمونه، بایننس کوین برای تقویت زنجیره BNB، پرداخت کارمزد تراکنش‌ها، تخفیف بر کارمزد تراکنش در زنجیره بایننس، استیکینگ و توکن اجتماعی در اکوسیستم BNB Chain طراحی شده است. به‌طور‌کلی، توکن‌ها کاربردهای زیادی دارند. برای مثال، دارندگان توکن‌های حاکمیتی می‌توانند از آن‌ها برای رأی‌گیری درباره تغییرات پروتکل توکن استفاده کنند. استیبل‌کوین‌ها نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا به‌عنوان ارز رایج استفاده شوند. توکن‌های بهادار (Security Token) نیز نشان‌دهنده دارایی‌های مالی هستند. برای نمونه، شرکتی می‌تواند سهام توکنیزه‌شده خود را به‌صورت عرضه اولیه (ICO) صادر کند و به دارندگان آن کوین حق مالکیت و سود سهام بدهد.
بررسی توزیع توکن
علاوه‌بر عرضه و تقاضا، توجه به نحوه توزیع توکن‌ها نیز مهم است. دو روش کلی برای راه‌اندازی و توزیع توکن‌ها وجود دارد: یکی راه‌اندازی عادلانه و دیگری پیش‌استخراج. در راه‌اندازی عادلانه (Fair Launch)، دسترسی اولیه یا توزیع خصوصی وجود ندارد و توکن پس از صدور، در میان عموم توزیع می‌شود. بیت کوین و دوج کوین در این دسته قرار دارند. درمقابل، در پیش‌استخراج (Pre-mined) بخشی از رمزارز در میان گروهی منتخب از افراد و قبل از عرضه عمومی توزیع می‌شود. اتریوم و BNB در این دسته قرار دارند.
درمجموع، باید به متعادل‌بودن توزیع توکن توجه کرد. اگر تعداد محدودی از سازمان‌هایی بزرگ بخش عظیمی از توکن را در‌اختیار داشته باشند، سرمایه‌گذاری در آن توکن پرریسک است. درعوض، اگر قسمت اعظم توکن در دست سرمایه‌گذاران صبور و تیم سازنده باشد، بدین‌معنی است که منافع صاحبان توکن در راستای موفقیت طولانیمدت است. همچنین، باید به توکن‌های قفل‌شده و زمان‌بندی عرضه آن‌ها توجه کرد و اینکه چه زمانی بخش عظیمی از این توکن‌ها وارد گردش می‌شوند. این کار باعث فشار نزولی بر قیمت توکن خواهد شد.
بررسی توکن‌سوزی
بسیاری از پروژه‌های رمزارز به‌صورت دوره‌ای توکن‌سوزی و به‌صورت دائمی بخشی از توکن‌ها را از چرخه گردش خارج می‌کنند. وقتی موجودی توکن کاهش یابد، توکن ضدتورمی محسوب می‌شود و وقتی موجودی توکن افزایش یابد، توکن تورمی به‌شمار می‌آید. برای مثال، اتریوم در سال ۲۰۲۱ برای کاهش موجودی کل خود شروع به توکن‌سوزی کرد. ۲۰۰میلیون توکن BNB نیز در ابتدا به‌صورت از‌پیش‌استخراج‌شده عرضه شد و عرضه کلی این توکن تا اواسط سال ۲۰۲۲ حدود ۱۶۵میلیون بود. توکن‌سوزی BNB تا زمانی ادامه خواهد یافت که بیش از نصف کوین‌های موجود از بین برود؛ یعنی موجودی کل آن به ۱۰۰میلیون واحد برسد.
سازوکارهای تشویقی
نحوه انگیزه‌دادن به کاربران دوام طولانیمدت آن پروژه را تضمین می‌کند. این ویژگی یکی از عوامل اصلی توکنومیکس است. نحوه طراحی پاداش بلوک‌ها و کارمزدهای شبکه در بیت کوین مثالی عالی از طراحی بی‌نظیر است. سازوکار اثبات سهام (PoS) نیز روش اعتبارسنجی دیگری است که در حال رایج‌شدن است. در این روش، کاربران می‌توانند توکن‌هایشان را برای اعتبارسنجی تراکنش‌ها قفل کنند.
درمجموع، هرچه توکن‌های بیشتری قفل شوند، بخت انتخاب اعتبارسنج‌ها و در‌نتیجه کسب پاداش برای تأیید تراکنش بیشتر می‌شود. شایان ذکر است اگر اعتبارسنجی بکوشد شبکه را تخریب کند، ارزش دارایی‌ای که قفل کرده، در خطر خواهد بود. این ویژگی مشارکت‌کنندگان را به عمل صادقانه و حفظ نیرومندی پروتکل تشویق می‌کند.
آینده توکنومیکس
توکنومیکس از زمان ایجاد اولین بلاک شبکه بیت کوین در سال ۲۰۱۹، تحول چشمگیری یافته است. در این راه توسعه‌دهندگان جنبه‌های مختلف مدل‌های اقتصاد توکن را بررسی کرده‌اند و موفقیت‌ها و شکست‌هایی وجود داشته است. مدل توکنومیکس بیت کوین هنوز پس از سال‌ها پابرجاست؛ اما پروژه‌هایی که طراحی توکنومیکس آن‌ها ضعیف بوده است، مجبور شده‌اند آن را تغییر دهند. توکن‌های غیرقابل‌معاوضه (NFT) به‌دلیل نایاب‌بودن دیجیتال، مدل توکنومیکس متفاوتی ارائه کرده‌اند. توکنیزه‌کردن دارایی‌های سنتی مانند املاک و آثار هنری می‌تواند باعث ایجاد نوآوری‌های جدید در آینده توکنومیکس شود.
جمع‌بندی
توکنومیکس مفهومی اساسی در هنگام ورود به دنیای ارزهای دیجیتال به‌حساب می‌آید و نشان‌دهنده عوامل اصلی تأثیرگذار بر قیمت توکن‌هاست. باید توجه کنید که تنها یک عامل را نباید مدنظر قرار دهید؛ بلکه ارزیابی باید جامع و بر‌اساس تمامی عوامل قابل‌بررسی باشد.
توکنومیکس را می‌توان با سایر تحلیل‌های بنیادی ترکیب کرد تا جنبه‌های آتی پروژه و قیمت توکن را آگاهانه‌تر قضاوت کرد. در پایان، باید بگوییم که اقتصاد یک توکن تأثیر بسزایی بر نحوه استفاده و سادگی ساخت شبکه و میزان علاقه به استفاده از آن توکن می‌گذارد.
